Muhammad Ibn Muso Al-Xorazmiy

Muhammad Ibn Muso Al-Xorazmiy jahon madaniyati taraqqiyotiga g’oyat katta hissa qo’shgan, fanning bir necha tarmoqlariga asos solgan buyuk qomusiy olimdir. Al-Xorazmiy Algebra fanining asoschisi. Uning "Al-kitob al muxtasar fi hisob al-jabr va al muqobala” asaridagi "al-jabr” so’zi lotincha transkripsiyada "Algebra” ni anglatib, Al-Xorazmiy asos solgan yangi fanning nomidir. Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (taxminan 783- 850-yillar) asli Xiva shahridan bo'Iib, matematika. astronomiya, geografiya va boshqa fanlar sohasida barakali ijod qildi hamda "aljabr" (algebra) fani va "algoritm" tushunchasiga asos soldi. "Algebra* so'zining o'zi esa "Kitab al-Jabr val-muqobala" (Tiklash va qiyoslash kitobi) degan risolasi nomidan olingan. Uning arifmetikaga Oid risolasi hind raqamlariga asoslangan bo'Iib, hozirgi kunda biz foydalanadigan o'nlik pozitsion hisoblash tizimi va shu tizimdagi amallarning Yevropada tarqalishiga sabab bo'ldi. Olinining "al-Xorazmiy" nisbasi esa "algoritm" shaklida fanda abadiy o'rnashib qoldi. Uning XII asrdayoq lotin tiliga tarjima qilingan *Zij" (Astronomik jadvallar), "Hisob al-Hind". "Quyosh soati haqidagi risola" va boshqa asarlari Sharq va G'arb mamlakatlarida o'rta asrlar ilmiy tafakkurining taraqqiyotiga samarali ta'sir ko'rsatdi. Allomaning eng mashhur asari "Yulduzlar ilmi va samoviy harakatlar haqida to'plam"! hisoblanadi. Uning bu kitobi Yevropada Kopernikkacha bo'igan astronomiya fan id a asosiy qo'llanma bo'Iib xizmat qilgan. U sferik trigonometriya asoschilaridan biridirFarg'oniy nisbasi lotinchada "alfraganus" shaklida yozilib, shu nom ostida u Movarounnahrning Farg'ona viloyatidagi qadimgi Qubo (hozirgi Quva) shahrida tavallud topgan Ahrnad al-Farg'oniyning (798-865-yillar) ijodiy faoliyati Bag'doddagi ilmiy markaz (akademiya) bilan bog'liq bo'Iib, hozirgi kunda uning 8 asari bizga ma'lum fanga abadiy kirdi.

Buyuk faylasuf, qomusiy olim Abu Nasr ai-Farobiy (873-950-yillar) Sirdaryoqirg'og'idagi Farob degan joyda tug'ilib, Farob, Toshkent, Buxoro va Samar-qandda o'qidi. Keyinroq Bag'dod va Damashqda yashab o'z ma'lumotini oshirib, umrim ilmga baxshida etdi. U fanning barcha sohalarini qamragan 160 dan ortiq asarlar yozgan va ayrim ma'lumotlarga ko'ra 70 dan ortiq tilni bilgan. Al-Farobiy barcha ilmlar rivojiga katta hissa qo'sh-ganligi, xususan, yunon falsafasini sharhlab, dunyoga tanishtirganligi iichun Sharq mamlakatlarida "Ikkinchi Aristotei" deb ulug'langan. O'rta asrning buyuk qomusiy olimi Abu Rayhon Beruniy (973-1048-yillar) Xorazmning qadimgi poytaxti Kot shahrida tug'ildi. Uning ilmiy merosi turli fan sohalariga doir 150 dan ortiq asardan iborat bo'Hb, ulardan faqat 30 tasi bizgacha yetib keigan. Beruniy fanning turli sohalarida yangi fikrlar va kashfiyotlarni olg'a suradiki, bu kashfiyotlar o'rta asr Sharqida uzoq vaqtgacha fan taraqqiyotini belgilab berganligidan g'oyat katta ahamiyatga ega bo'ldi.

'Algebra' so'zini qayerdan kelib chiqqanini bilasizmi ? Bu so'z   Sharqning  buyuk matematigi va tabiatshunos  olimi ai-Xorazmiy  nomi bilan  bog'liq.  Allomaning  'Al-jabr' nomli  kitobi Yevropada  'Algebra'  deb  atalgan . Algabra   Muhammad  ibn  MUSO al -XORZMIY  qadimiy  va  boy madaniyatga ega  bo'lgan  o'lkada  - XORAZMda  tug'ilgan.